تنقیح مناط ظنیتنقیح مناط ظنی به کشف ظنی ملاک حکم شرعی برای تعمیم دادن آن به موارد مشابه اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفتنقیح مناط ظنی، نوعی تنقیح مناط بوده که در آن، مجتهد از راه الغای بعضی از خصوصیات و اوصاف موجود در مناط حکم شارع که او نسبت به عدم تاثیر آنها در حکم شارع ظن دارد، حکم وی را منقّح و از اوصاف زاید تهذیب می‌نماید و به این وسیله، مناط حکم وی را به طور ظنی به دست می‌آورد؛ به بیان دیگر، در مواردی که شارع حکم یک موضوع و مناط آن حکم را در نص خود آورده، مجتهد با دقت در اوصاف و خصوصیاتی که در مناط حکم آمده است، مواردی را که نسبت به عدم تاثیر آنها در حکم ظن دارد، کشف و الغا می‌نماید و از طریق تنقیح و تهذیب مناط حکم از آنها، مناط حقیقی را به طور ظنی به دست می‌آورد. ۲ - مثالبرای مثال، در ماجرای اعرابی که خدمت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم رسید و گفت: هلاک شدم! حضرت فرمود: مگر چه کرده‌ای؟ گفت: در روز ماه رمضان با همسر خود نزدیکی نموده‌ام! حضرت فرمود: بنده‌ای آزاد کن اگر مجتهدی ظن پیدا کند که جماع خصوصیت ندارد، و در مورد هر مفطری که روزه را باطل می‌کند، چه عمدی و چه غیر عمدی، کفاره لازم است، این تنقیح مناط ظنی است، زیرا وی نسبت به عدم اعتبار آن یقین ندارد. طبق آیه ﴿اِنَّ الظَّنَّ لا یُغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیْئاً﴾؛ تنقیح مناط ظنی نزد علمای امامیه حجت نیست. [۱]
جناتی، محمد ابراهیم، منابع اجتهاد (از دیدگاه مذاهب اسلامی)، ص۳۰۰.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۶۷، برگرفته از مقاله «تنقیح مناط ظنی». |